در حالی که نمونهای اولیه از یک کار را به اعضاء خانواده نشان میدادم، یکی ازاین افراد خانواده از من این سوال را پرسید که آیا قصد داری حق اختراع (Patent) آن را ثبت کنی؟ از دیدن این که تا چه حد افراد خانواده نسبت به این موضوع از خود شور و شوق نشان میدهند، خوشحال شدم با این حال سعی کردم به آنان متذکر شوم که سختافزار فوق یک سختافزار متنباز است و نمیتوان حق اختراعی برای آن ثبت کرد، بیشتر به این دلیل که خودش از اجزای آزاد / متنباز تشکیل شده است و نمی توان محصولی که از محصولات متنباز دیگر ایجاد شده را به صورت انحصاری در آورد.
این موضوع برای اعضای خانواده من که تقریبا از نسل پیشین یا دو، سه نسل قبل بودند، بسیار سخت بود. اکثر این افراد دیدی سنتی به موضوع ابداع و ایجاد محصول دارند و ثبت حق اختراع به شکل مرسوم را موضوعی حتمی و غیرقابل تغییر میپندارند. با این حال تلاش خود را برای فهماندن این موضوع انجام دادم و هر چه در توانم بود تلاش کردم تا موضوع کاملا برایشان تفهیم شود. مسائلی مانند کپیلفت، متنباز و مجوز نامه کریتیو کامانز «Creative Common» که تقریبا در این کار با وجود اینکه با چند آمریکایی از نسلهای قبل مواجه بودم، تقریبا موفقیتآمیز بود. در پایان بحث نیز به سادگی پذیرفتیم که با برخی مفاهیم رایج و اشتباه سرمایهداری و مرتبط با حق اختراع «پنتنت» مخالف باشیم.
امروزه برای اکثر تولیدکنندگان و سازندگان پیدا کردن ایدههای مناسب این است که برای ساخت محصول باید مسیری امکانپذیر و میسر وجود داشته باشد و همچنین باعث ساخت محصولی مرغوب و مطلوب نیز باشد. این درسی است که از آزمون و خطا به دست خواهد آمد. این بدان معناست که مقدار زیادی خون جگر، عرق، پول و زمان باید در یک پروژه سرمایهگذاری شود که امیدهای فراوانی برای به ثمر رسیدن آن وجود دارد. خوب با این حال اگر شما مشغول توسعه نرمافزار و سختافزار متنباز هستید، چگونه باید از خرد شدن و نابود شدن محصول خود توسط رقبایتان جلوگیری کنید؟
اخیرا تعدادی زیادی از بردها که در سالهای پیشین یا حال حاضر توسعه یافتهاند را آزمودهام که اکثر آنان توسط افرادی که به صورت تفننی کار میکنند یا بخش کوچکی از بازار توسعه سختافزار ایجاد و ساخته شدهاند. برخی از این بردهایی که اخیرا توسعه داده شدهاند توسط مجوز نامه کرییتیو کامنز (Creative Commons) حفاظت شدهاند، با این حال برخی از این محصولات نیز با استفاده از مجوز نامههای سنتی مرسوم حفاظت شدهاند.
به عنوان نمونه برخی از آنان از مجوز انتشاری استفاده میکنند که اجزاء مختلف به اشکال مختلفی ارائه شوند. یعنی بخش سختافزار و قطعات و معماری آن به شکل متنباز ارائه شود، اما در برخی جنبهها و بخشهای دیگر مانند برخی پروتکلهای نرمافزاری به صورت انحصاری عرضه شدهاند. گذشته از اینکه فنآوری و سادگی استفاده از این محصولات تا چه حد است، تجربه کاربری در هنگام استفاده از این محصولات کاملا با هم متفاوت هستند. میتوان گفتن این موضوع همان علت اصلی تفاوت دیدگاهها و تجربه کاربری متفاوت کاربران در هر یک از بردها است به شکلی که کاربران با برخی از بردها تجربه بسیار خوبی را تجربه کردهاند که با برخی دیگر از این بردها تا این حد راضی نبودهاند.
این چهار نکته کلیدی در این موضوع به نظرم رسیده است که در ادامه نوشتهام، می توانند برای موفقیت در ساخت و ارائه یک محصول سختافزاری مفید واقع شود یا اینکه نشان دهد چرا سخت افزار آزاد / متنباز موفق است.
- قیمتگذاری قابل قبول و موجه
- مجوز نامه بیابهام و قابل درک برای همگان [به شکلی که دوپهلو نباشد و برای استفاده ابهامی نداشته باشد.]
- پرورش مخاطب و جامعه مشوق و مشتاق [گروههای کاربری و جامعه کاربرانی که از محصول راضی هستند، خود بهترین بازاریابی است]
- توسعهدهنده باید علاقهمند به کار مشتاق باشد [توسعهدهنده باید علاوه بر اینکه شور، اشتیاق و علاقه بسیار بالایی در ساخت و ارائه محصول مورد نظر داشته باشد؛ از حوصله و شکیبایی بالایی نیز برخوردار باشد و به راحتی نیز تسلیم مشکلات و سختیها حتی در مواجه با شکست در کار نشود؛ مانند همان حکایت معروف از شکستهای ادیسون در زمان اختراع محصولاتش که اشتیاق بالا و تحمل و البته پشتکار بالایی را در اختراع و ابداع محصولات داشت و با همین حوصله بود که توانست مخترعی نامدار شود و با ابداعاتش دنیا را تغییر دهد.]
قیمتگذاری موجه و قابل قبول
به طور کلی به فرایند اعمال قیمت به سفارشات خرید و فروش خواه به صورت دستی یا خودکار، قیمتگذاری گفته میشود.
محصولات توکار (Embeded) در دهههای اخیر از استقبال بالایی برخوردار بودهاند که در این زمان هزینه ساخت و تولید یکی از این ابزار به سرعت کاهش یافته است. همچنین نکته قابل توجه در این موضوع، سرعت رشد استفاده از ابزارهای متنباز یا رایگان جهت طراحی و توسعه این محصولات است که استفاده از این محصولات در این کاربرد به شکل فزاینده در حال افزایش بوده و از رقبایی تجاری و انحصاری خود جلو افتادهاند.
به عنوان نمونه اگر به نرمافزار MultiSIM BLUE ابزار طراحی ارائه شده توسط NI و Mouser نگاهی بیندازید، خواهید دید که این نرمافزار رایگان قابلیتهای فراوانی برای طراحی سختافزار به شکلی ارزان ارائه خواهد کرد. همچنین قطعات الکترونیکی از قبیل یک یا ۱۰ هزار مقاومت توسط توزیعکنندگان قطعات الکتریکی نیز به راحتی قابل فروش هستند که با قیمتی ارزان در اختیار شما قرار خواهند گرفت. علاوه بر استفاده اینکه میتوانید با استفاده از روشهای جدید برای طراحی سختافزار و بدنه محصولات که به راحتی و با استفاده از چاپگرهایی سهبعدی یا محصول جدید «PCB printer Voltera» قابل انجام هستند؛ کارایی و بازدهی کار را بالا برده و همچنین اینکار باعث کاهش قابل توجه هزینه نهایی تولید برای یک سختافزار خواهند بود. [مزایای چاپگرهایی سهبعدی]
مانند بقیه بخشها در بازار مصرف و تولید، سازندگان و توسعهدهندگان زیادی نیز در عرصه ساخت بردها فعالیت میکنند که تعداد آن به شکل فزاینده در حال افزایش است و این تولیدکنندگان نیز محصولات متنوع و گوناگونی را به فروش میرسانند که هر یک از معایب و مزایای خاص خود برخوردارند. به همین دلیل است که قیمتگذاری مناسب محصول تولید شده آنان از اهمیت بالایی برخوردار است، به این شکل که اگر قیمت بالایی را برای سختافزار مثلا برد ساخته شده خود تعیین کنند، مشتریان به سراغ این محصولات نخواهند رفت و همچنین اگر قیمت محصول را به حدی پایین تعیین کنند که حاشیه سود پایینی برای فروش محصول در نظر گرفته باشند، آنوقت هزینههایی که برای تحقیق و توسعه بر روی ارائه محصولات جدید و بهتر نیاز دارند را نمیتوانند تامین کنند و ممکن است فعالیت آنان در آینده با خطراتی مواجه شود و نوآوری در آنان از بین برود. به هر حال ما در روی این کره خاکی زندگی میکنیم و هر کاری نیازمند هزینههای مختص به خود است چه رسد به کار تحقیق و توسعه برای ارائه محصولات آینده یک شرکت که باید بودجه آن تامین باشد.
مجوزنامه بیابهام و قابل درک برای همگان
از نظر من مهمترین نکتهای که در این چهار نکته عنوان کردم، استفاده از یک مجوز انتشار روشن و واضح است که توسط اکثر افراد بدون اشکالات حقوقی قابل درک باشد. استفاده از برخی مجوز نامهها معمولا در برخی مواقع به این معنی هستند که باید هزینه بیشتری را برای استفاده از آنان پرداخت کنید که در برخی موارد برای کسب و کارهایی که تازه کار خود را آغاز کرده و میخواهند به موفقی دست یابند بسیار شکننده و کمر شکن خواهد بود. این هزینهها معمولا هزینهای هستند که افراد کارآفرین برای شروع یک کسب و کار به آنان نیاز مبرمی دارند تا بتوانند با این بودجه اموال، بازاریابی، مواد اولیه مورد نیاز یا هزینههای جاری دیگر را تامین کرده و هزینهها را به جای پرداخت بیمورد جهت مجوزنامه در جهت تهیه آنچه که لازم دارند صرف کنند.
همچنین در زمانی که میتوانیم اکثر انرژی خود را به جای اتلاف کردن آن برای مذاکرات برای مسائل حقوق مرتبط با مجوز نامه هدر دهم آن را صرف تولید محصول یا توسعه نرمافزار و میانافزار مورد نیاز کنم. در هر حال و با این حال استفاده از روش متنباز و آزاد جهت تولید یک محصول و بهرهگیری از مجوزهای انتشار سازگار با کپیلفت نیز مشکلات خاص خود را دارند. به عنوان نمونه استفاده از مجوزنامه آزاد باعث میشود که محصول شما به راحتی توسط دیگران کپی شود و انواع مختلفی از محصولات مبتنی بر محصول شما به بازار گسیل شوند. با این حال یکی از مهمترین مزایایی که استفاده از یک مجوزنامه آزاد / متنباز فراهم میکند، جامعهای از کاربران مشتاق و متخصص از جامعه طرفداران جنبش نرمافزار و سختافزار آزاد / متنباز که به محصول شما علاقهمند خواهند شد و از شما حمایت کرده و پشتیبان شما خواهند بود.
جامعه کاربران راضی را میتوان به عنوان یکی از روشهای بازاریابی شبکهای توصیف کرد که در مقابل گسیل سیلی از بدگوییها به سمت پروژه شما جلوگیری خواهد کرد. در این صورت استفاده از مجوزنامه متنباز تاثیر مثبتی بر دیدگاه کابران طرفدار این مفهوم خواهد داشت. همان طور که محصول رزبریپای با استفاده از این مفهوم توانسته است جایگاه خاصی را بین کاربران گنو/لینوکس برای خود دست و پا کند.
پرورش مخاطب و جامعه مشوق و مشتاق
جامعه پرشور و مخاطبین باهوش هستند که در معمولا کاربرانی با وفاداری بالا نسبت به یک نمانام (برند) تجاری به حساب میآیند. حال اگر کاربرانی که از یک محصول استفاده کنند، این احساس را در خود داشته باشند که در این محصول سهیم هستند و در سهمی هم در مالکیت آن دارند، وفاداری بهتری نسبت به آن نمانام تجاری از خود نشان خواهند داد. حتی اگر رقیبی ارزان و بدگو برای محصول شما نیز ظهور کند، با وجود یک جامعه مستحکم و وفادار نسبت به محصول شما، سختافزار آزاد / متنباز شما بسیار موفقتر خواهد بود هرچند علاوه بر مسئله فوق برای داشتن یک جامعه مشتاق و وفادار باید کمی زیرک بوده و از قابلیتهای مختلفی که میتوان جهت استفاده جامعه کاربران استفاده شود، بهره گرفته تا یک جامعه قوی حول محور محصول خود ایجاد کنید. برای اینکار باید در اکثر مواقع حضوری فعال در فضای مجازی داشته باشید و از ظرفیتهایی که به شکل نوظهور در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی بیشترین استفاده ممکن را داشته باشید.
همچنین با استفاده از پایگاههای جمعآوری کمکهای مردمی از طریق فضای مجازی نیز میتوانید به جمعآوری کمکهای مالی اقدام کنید، پایگاههایی مانند پایگاه اینترنتی ایندیگوگو «Indiegogo» و کیکاستارتر «Kickstarter» که راهکار مناسبی برای کسب درآمد از جامعه کاربران به شمار میروند. جامعه کاربران اگر از محصول شما راضی باشند و نسبت به آن وفاداری داشته باشند، پول بیشتری را برای کمک به محصول مورد علاقه خود هزینه خواهند کرد. همچنین اگر افراد در یک پروژه یا محصول سرمایهگذاری و کمک کنند وفاداری بیشتری به آن نشان خواهند داد.
علاوه بر این جامعه کاربران یک محصول در ارائه برخی خدمات به مشتریان توسط توسعهدهندگان یاریرسان خواهند بود. در این زمان این کاربران قادرند به ساخت مستندات و راهنمایی کاربران در استفاده از محصول مورد نظر به توسعهدهندگان در این امور یاری رسانند. همچنین این کاربران با استفاده و آزمودن این ابزار به توسعهدهندگان و سازندگان در پیدا کردن مشکلات و ایرادت احتمالی و حتی رفع آن ایرادها به توسعهدهندگان کمک خواهد کرد. همان بحثی که در مورد نرمافزار آزاد / متنباز در مورد مزایای شفافیت کد برای بهبود بیشتر توسط دیگران مطرح میشود برای سختافزار متنباز و آزاد نیز میتواند دقیقا صادق باشد.
تمامی این کارها توسط جامعه کاربری به چندین دلیل صورت میگیرد. یکی از دلایل وفاداری به محصول شما و تلاش برای بهبود و افزایش کاربران محصول مورد علاقه خودشان است که باعث میشود افراد به صورت رایگان به یاری دیگران بشتابند تا از حصول شما بهتر استفاده کنند. مورد بعدی این است که این افراد دوست دارند به دلیل تفکرات خود و علاقه به کمک به دیگران و یاریرسانی به محصولات آزاد در این جوامع کاربری مشارکت پرشوری داشته باشند و بخواهند با کمکهای خود به این جامعه خدمتی را انجام دهند. در هر صورت این جامعه است که بر اساس علاقه خود یا دینی که نسبت به جامعه آزاد در خود میبیند، به دیگران کمک میکند و برای محصول شما به رایگان پشتیبانی، بازاریابی و رفع ایراد را فراهم میکند. فرآیندی که حتی نتیجه بهتری از زمانی خواهد داشت که شما ممکن بود صرف هزینه استخدام کردن کارکنانی برای انجام این دست امور میکردید. این همان کلید موفقیت شما برای ارائه محصول به شکل آزاد / متنباز است که باعث میشود این مدل توسعه بسیار موفقتر از دیگر مدلها برای توسعه سختافزار باشد.
توسعهدهنده نیز باید علاقهمند به کار و مشتاق باشد
افزایش جامعه کاربری و جامعه مصرفکنندهها در یک محصول، آن محصول را از یک محصول بیروح متمایز میکند. با این حال این کار مستقیما به توسعهدهنده یا توسعهدهندگان آن محصول نیز بستگی دارد، جدا از مسائل مرتبط با متنباز بودن یک محصول، همواره جامعه کاربری و کاربران به مسائلی مانند اخلاق، صداقت و اشتیاق و اشتیاق بالا در یک توسعهدهنده نیز برای آنان از اهمیت بالایی برخوردار است. هیجان، اشتیاق و پشتکار یک توسعهدهنده همچنین باعث میشود که وی بتواند از شکست و پیروزی یک پروژه به راحتی عبور کند و با آنان کنار بیاید. نوآوری در افراد مشتاق و علاقهمند نسبت به شرکتهای بزرگ بسیار بیشتر خواهد بود و به دلیل شور و نشاطی که در توسعهدهندگان جهت ساخت و توسعه محصول وجود دارد و این کار را بر حسب علاقه خود انجام میدهند، به راحتی میتوانند محصولاتی با کیفیت تولید کنند. به عنوان ضربالمثل معروف که میگوید: «حرفی که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند» که نشاندهنده همین موضوع است که حرف یا حتی کاری که با علاقه و از روی دل باشد بر دیگران تاثیر بیشتری خواهد داشت.
جامعه و کاربران نیز به این شور و اشتیاق توسعهدهندگان با وفاداری خود پاسخ خواهند داد. این همان دلیلی است که من معتقد هستم تولیدکنندگان سختافزار متنباز باید به جای اینکه تولیدکنندگان محصولات اصلی «OEM» باشند باید بیشتر به عنوان سازندگان خلاق اصلی «OIM» شناخته شوند. به طور خلاصه اگر شما شور و اشتیاق خاصی در زمان تولید و عرضه محصول خود به مشتریان و مصرفکننده نهایی نشان ندهید؛ نباید انتظار این را داشته باشید که آنان نیز اشتیاقی را برای استفاده یا حمایت از محصول شما داشته باشند.
نتیجهگیری
بی هیچ شک تنها نباید به موارد این مقاله بسنده کرد و مسائل فنی بزرگترین دلیل برای موفقیت یک محصول است. تنها به این دلیل که محصول شما محصولی متنباز و آزاد است و برچسب متنباز رویش خورده است، اصلا تضمینی نمیکند که حتی اگر محصول بدی تولید کنید باز هم با وجود مشکلات ریز و درشتی که محصول شما دارد آن سختافزار، محصول موفقی باشد. علاوه بر موارد فوق محصول شما باید از نظر فنی و نحوه ساخت نیز از کیفیت مناسب برخوردار باشد تا بتواند کاربران و جامعه کاربران طرفدار روش توسعه آزاد / متنباز را به خود جذب کند. به طور کلی اینکه محصول شما به شکل معقولی از مشخصات فنی خوب و ساختاری مهندسی شده برخوردار باشد، بدون شک برای موفقیت در ارائه محصول ضروری و حیاتی است.
با این حال هیچ تولیدکننده، مهندس و توسعهدهندهای هم وجود ندارد که تنها با اتکا به جنبه فنی کار و بدون توجه به مسائلی که پیشتر عنوان شد به موفقیت دست یافته باشد و بتواند محصول خوبی را بدون اتکا به کاربران و … ارائه کند. در هر صورت امور فنی به همراه توجه به تمامی مسائل مطرح شده باید به یک شکل و با یک دید مورد توجه قرار گیرند تا با بهرهگیری از آنان محصول موفقی به بازار عرضه شود. با این وجود به صورت کلی رعایت تعادل بین امور فنی و این مسائل کلید کار است و باعث افزایش احتمال موفقیت خواهد بود. همانند مثل معروف دو بال یک پرنده که باید هر دو بال به یک قدرت و اندازه باشند تا پرنده بتواند به آسانی و با موفقیت پرواز کند.
شما چه تصوری از محصولات آزاد / متنباز مخصوصا در موضوع سختافزار آزاد دارید؟ آیا در این مورد اطلاعات خاصی داشته یا دارید و آیا این مقاله به شما در فهم بیشتر آن کمکی کرده است؟ آیا از محصولاتی مثل رزبریپای استفاده کرده و اطلاعاتی از نحوه ساخت و ارائه آنان دارید و چه چیزی باعث موفقیت این پروژه و دیگر پروژهها شده است؟ همچنین چرا برخی پروژهها به این موفقیت دست نیافتند؟ پاسخ سوالات فوق یا دیگر نظرات مورد نظر خود را در بخش نظرات در پایین نوشته با ما در میان بگذارید تا هم ما و هم دوستان دیگر از نظرات شما دوستان نیز بهرهمند شویم.